Birleşmiş Milletler’in Kuruluşu: San Francisco Konferansı ve Küresel Barışın Temelleri
Birleşmiş Milletler (BM), 24 Ekim 1945’te resmen kurularak uluslararası barış ve güvenliği sağlamak, insan haklarını korumak ve sosyo-ekonomik kalkınmayı desteklemek amacıyla faaliyetlerine başlamıştır. Örgütün temelleri, İkinci Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkilerinden sonra atılmış ve resmi olarak San Francisco Konferansı’nda (25 Nisan – 26 Haziran 1945) şekillenmiştir. Bu makalede, BM’nin kuruluş süreci, San Francisco Konferansı’ndaki müzakereler, örgütün yapısı ve dünya siyasetindeki rolü detaylı bir şekilde incelenecektir.
Tarihsel Arka Plan: BM’ye Giden Yol
Birleşmiş Milletler fikri, İkinci Dünya Savaşı sırasında Müttefik Devletler tarafından geliştirildi. Savaşın yıkımı, Milletler Cemiyeti’nin (1919) başarısızlığını gözler önüne serdi ve yeni bir küresel örgüt ihtiyacını doğurdu.
Atlantik Bildirisi (1941) ve Birleşmiş Milletler Deklarasyonu (1942)
- ABD Başkanı Franklin D. Rooseveltve İngiltere Başbakanı Winston Churchill, Ağustos 1941’de yayınladıkları Atlantik Bildirisi ile savaş sonrası barışın temel ilkelerini belirledi.
- 1 Ocak 1942’de, 26 ülke Birleşmiş Milletler Deklarasyonu’nu imzalayarak Nazi Almanyası’na karşı ortak mücadele sözü verdi. Bu belge, ilk kez “Birleşmiş Milletler” ifadesini kullandı.
Dumbarton Oaks Konferansı (1944)
- ABD, İngiltere, Sovyetler Birliği ve Çin, Ağustos-Ekim 1944’te Washington’da bir araya gelerek BM’nin yapısını tartıştı.
- Güvenlik Konseyi’nin veto yetkisi, Genel Kurul’un rolüve Uluslararası Adalet Divanı gibi temel kurumların çerçevesi çizildi.
San Francisco Konferansı (1945): BM’nin Doğuşu
25 Nisan 1945’te, 50 ülkeden temsilciler San Francisco’da bir araya geldi. Konferansın ana amacı, Birleşmiş Milletler Antlaşması’nı (BM Şartı) hazırlamaktı.
Konferansın Öne Çıkan Tartışma Konuları
- Güvenlik Konseyi’nin Yapısı ve Veto Yetkisi
- Büyük Güçler (ABD, SSCB, İngiltere, Fransa, Çin), daimi üye olarak belirlendi.
- Veto yetkisi, Sovyetler Birliği’nin ısrarıyla kabul edildi.
- Sömürgecilik ve Bağımsızlık Talepleri
- Bazı ülkeler, sömürgelerin bağımsızlığının desteklenmesini istedi.
- ABD ve İngiltere, bu konuda temkinli davrandı.
- İnsan Hakları ve Uluslararası Hukuk
- Uluslararası Adalet Divanı
- İnsan hakları, BM’nin temel ilkelerinden biri olarak benimsendi.
Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın İmzalanması
- 26 Haziran 1945’te, 50 ülke BM Antlaşması’nı imzaladı.
- Antlaşma, 24 Ekim 1945’te yeterli sayıda ülkenin onaylamasıyla yürürlüğe girdi.
BM’nin Temel Organları ve İşleyişi
- Genel Kurul
- Tüm üye ülkelerin eşit temsil edildiği en demokratik organ.
- Kararlar tavsiye niteliğindedir, bağlayıcı değildir.
- Güvenlik Konseyi
- 5 daimi (ABD, Rusya, Çin, İngiltere, Fransa) ve 10 geçici üyeden oluşur.
- Uluslararası barış ve güvenlikten sorumludur, bağlayıcı kararlar alabilir.
- Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC)
- Küresel ekonomik ve sosyal politikaları koordine eder.
- Uluslararası Adalet Divanı
- BM’nin yargı organıdır, Lahey’de bulunur.
- Sekreterlik
- BM’nin idari işlerini yürütür. Genel Sekreter, örgütün en üst düzey yöneticisidir.
BM’nin Dünya Siyasetindeki Rolü ve Eleştiriler
Başarıları
- Soğuk Savaş dönemindeküresel çatışmaların yönetilmesinde rol oynadı.
- İnsan hakları ve kalkınma programları(UNDP, UNICEF) ile milyonlarca insana yardım etti.
- Barışı koruma misyonları(Peacekeeping) ile birçok çatışma bölgesinde arabuluculuk yaptı.
Eleştiriler ve Zorluklar
- Güvenlik Konseyi’nin veto yetkisi, örgütün karar alma mekanizmasını tıkayabilmektedir.
- Batılı güçlerin etkisi, BM’nin tarafsızlığı konusunda şüpheler uyandırmıştır.
- Finansal sorunlarve üye ülkelerin katkı paylarını ödememesi, örgütün etkinliğini azaltmaktadır.
BM’nin Geleceği
Birleşmiş Milletler, 20. yüzyılın en önemli küresel örgütlerinden biri olarak dünya barışına katkı sağlamıştır. Ancak, çok kutuplu dünya düzeni, iklim krizi ve yeni savaşlar, BM’nin reform ihtiyacını artırmaktadır. Örgütün geleceği, üye devletlerin iş birliğine ve uluslararası hukukun güçlendirilmesine bağlıdır.
